‘İstanbul’u dışlayan’ yatırım teşviki düzenlemesine reaksiyon
Merve YİĞİTCAN
Devlet, endüstriyi Anadolu’ya taşımayı özendirecek teşvik sistemlerini devreye almaya devam ederken, İstanbullu endüstriciler, kentin artık çok özel projeler hariç yüksek teknoloji üretimi teşviklerinden de yoksun bırakılmaya başlanmasına reaksiyon gösteriyor. İstanbul’daki yetişmiş insan kaynağını Ankara’ya bile götürmekte zorlandıklarını söyleyen endüstriciler, yüksek teknoloji konusunda İstanbul’un teşviklerde saf dışı bırakılmasının, Türkiye’nin yüksek teknoloji üretimi hedefl eriyle örtüşmediğini belirtiyor.
İktisat idaresinin teşviklerde İstanbul yaklaşımının son örneği, sanayiciye nefes aldırması amaçlanan ‘İmalata Dayalı İthal İkamesi Dayanak Programı’nda görüldü. Pakette, İstanbul tüm dayanaklardan hariç tutuldu. Başta 3’üncü, 4’üncü, 5’inci ve 6’ncı bölgede makul kaideleri yerine getiren yatırımları içeren paketin kapsamına tüm bölgesel, stratejik, öncelikli ve/veya proje bazlı teşvik almış imalat sanayi yatırımları dahil edildi, fakat ‘İstanbul hariç’ denildi. Türkiye endüstrisinin yaklaşık yüzde 30’unu yüklenen İstanbul’un katma pahası düşük üretimde artık desteklenmemesine katılan endüstriciler, lakin yüksek teknoloji üretiminin bu yaklaşımın dışında tutulması gerektiğini savunuyor.
Avdagiç: Üretim şevkine halel gelmesin
İstanbul’a yönelik teşvik yaklaşımını kıymetlendiren İstanbul Ticaret Odası (İTO) Lideri Şekib Avdagiç, özel kesimin üretim şevkine halel getirilmemesi gerektiğine dikkat çekti. Türkiye iktisadının gelişimine en yüksek katkıyı sağlayan kentin İstanbul olduğuna işaret eden Avdagiç, İstanbul’un geniş üretim imkanları, nitelikli iş gücü, stratejik pozisyonu, çağdaş lojistik altyapısı ve teşvikleriyle yabancı yatırımların da ilgi merkezi olduğunu kaydetti. İstanbul’un 216,1 milyar dolarlık ekonomik büyüklüğüyle 130’dan fazla ülkeden daha büyük olduğunun da altını çizen Avdagiç, şu sözleri kullandı: “Pandemi periyodunda Türkiye’nin üretiminin ve ihracatının artmasında büyük rol oynayan özel dalın teknolojisini yenilemede takviyesiz bırakılmaması gerekir. Ayrıyeten son 2 yıldır sanayicilerimizin global rekabette geri düşmemesi için yeşil dönüşümü gerçekleştirmesi gerektiğini daima lisana getiriyoruz. Hasebiyle hem teknoloji yenileme ve/veya yeşil mutabakat kapsamında olması koşulu ile kapasite artışını sağlamada İstanbul iş dünyasının önü açılmalı. Çünkü İstanbul, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı datalarına nazaran, halihazırda Türkiye toplam GSYH’sinin yüzde 30,7’sini tek başına sağlarken, imalat sanayi hasılasının yüzde 25’ini gerçekleştiriyor. Türkiye işgücü piyasasından İstanbul’un almış olduğu hisse ise yüzde 21’dir. Hasebiyle hem istihdamda hem üretimde büyük fedakarlıklarla lokomotif rolünü sürdüren İstanbul özel dalımızın üretim şevkine halel getirmemek gerekiyor.”
“Yüksek teknolojinin tanımı yine yapılmalı”
İstanbul Sanayi Odası Meclis Üyesi Fikret Kaya da, yüksek teknoloji üretimine yönelik teşviklerden İstanbul’un yoksun bırakılmasını eleştirenler ortasında. Endüstrinin Anadolu’ya yayılması istikametinde bir politikayı desteklediğini söyleyen Kaya, yüksek teknoloji üretiminin desteklenmesi konusunda ise İstanbul’un yoksun bırakılmasını eleştirdi. Yüksek teknolojinin tanımının İstanbul için yine yapılması gerektiğini düşünen Kaya, “İstanbul’un aslında teknoloji merkezi olması gerekiyor. İstanbul için yüksek teknoloji üretimi üzere bacasız sanayi gerekli. Lakin bu noktada yüksek teknolojinin tarifini da hakikat yapmak gerekiyor ve bu tarif doğrultusunda projelerin yapılması gerekiyor. Elbette Türkiye’nin her yerinde bu üretimin olması lazım, lakin şu anki koşullarda bu pek mümkün değil. Bu uzun müddettir deneniyor lakin yapılamıyor. O nedenle başta da söylediğim üzere İstanbul için yüksek teknoloji tarifi farklı yapılmalı” tabirlerini kullandı
“İkilemi aşmamız gerekiyor”
TOBB, Plastik, Kauçuk ve Kompozit Sanayi Meclis Lideri Yavuz Eroğlu ise standart yatırımların değil lakin öncelikli yatırım konusu olan üretimin, gelişmiş ve kaliteli insan kaynağı ile bilim altyapısı gerektirdiğini, bunun da İstanbul’da olduğunu söyledi.
Hasebiyle İstanbul’a yatırım teşviklerini bıçakla keser üzere kesmenin gerçek olacağını belirten Eroğlu, “Türkiye’nin değerli ölçüde endüstrisini elinde tutan bir kente bir günde ‘biz bu kredileri vermiyoruz’, denirse, bu kendi ayağımıza kurşun sıkmak üzere olur. Bir yanda katma kıymetli üretim yapalım derken bir yandan da endüstrinin neredeyse yüzde 40’ını sırtlayan tarafı dışında tutuyoruz demek yanlış. Bu ikilemi aşmak gerekiyor. Kamunun yatırımları Anadolu’ya yayma yaklaşımını anlıyorum. Ancak bunun bence kademeli ve endüstricinin de öngördüğü biçimde yapılması gerekiyor” formunda konuştu.
“İstanbullu mühendisi Ankara’da bile çalıştıramıyoruz”
Türk Elektronik Sanayicileri Derneği (TESİD) Lideri Yaman Tunaoğlu, yüksek teknoloji yatırımlarının İstanbul’da desteklenmemesi istikametinde bir yaklaşımı gerçek bulmadığını söylerken, yüksek teknoloji için güzel mühendislere gereksinim olduğunu kaydetti.
Tunaoğlu, “İstanbul’un mühendisini değil Anadolu’da Ankara’da bile çalıştıramıyoruz. Yüksek teknoloji üretimin tarifi ve denetimi gerçek yapılmalı. İstanbul’un devre dışı bırakılması bana uygun gelmiyor. Amacımız yüksek teknoloji üretimini artırmaksa şayet bu mevzuya çok dikkatli yaklaşmalıyız” diye konuştu.
İstanbullu endüstriciler mevzuyu bakanlığın gündemine taşıdı
İstanbul Arnavutköy’deki özel sanayi bölgesi TESKOOP’un İdare Konseyi Lideri Harun Tavukçuoğlu, İstanbul’un sanayi yoğunluğunun azaltılmak istenmesinin haklı olduğunu fakat takviye programında İstanbul’un dışarıda bırakılmasının ise yanlış olduğunu tabir etti. TESKOOP’ta bilhassa savunma endüstrisine yönelik yüksek teknoloji üreten firmaların da bulunduğunu aktaran Tavukçuoğlu, yüksek teknoloji üretiminin özel bir husus olduğunu, buna uygun yetişmiş insan kaynağına İstanbul’un sahip olduğuna dikkat çekti. Tavukçuoğlu, “Yüksek teknoloji üretecek teknik işçinin özellikleri belirli. Ne kadar fiyat verirseniz verin onlar metropollerdeki heyeti nizamlarını bırakıp gitmek istemiyorlar. Artık biz sadece bu dayanaktan istifade etmek için Sivas’a mı Hakkari’ye mi gidelim? Ben kendi firmamdaki takımımı İkitelli’den Arnavutköy’e taşırken zorlandım, onları Anadolu’ya nasıl götürebilirim? İstanbul stratejik eserler ve orta/yüksek teknoloji gerektiren eserlerde desteklenmeli” diye konuştu. Bu mevzunun peşini bırakmayacaklarını söyleyen Tavukçuoğlu, İstanbullu endüstriciler olarak mevzuyu Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın da gündemine taşıdıklarını, tıpkı vakitte TESKOOP’un Onursal Lideri da olan Sanayi ve Teknoloji Bakan Yardımcısı Hasan Büyükdede’ye mevzuyu ilettiklerini, gerekirse tahlil için Bakan Mustafa Varank’dan da randevu talep edeceklerini kelamlarına ekledi.
Kamu yönetimi net: ‘İstanbul hariç’ dayanaklar devam edecek
Desteklerdeki ‘İstanbul hariç’ ibaresine ait DÜNYA’ya konuşan bir bakanlık yetkilisi, devletin 5’inci ve 6’ncı bölgelerde de yüksek teknoloji üretimi yapılmasını istediğini, İstanbul’da artık yatırım yapacak yer kalmadığını, bu riskin dağıtılması gerektiğinin yıllardır endüstriciler tarafından da lisana getirilmekte olduğunu söyledi. İzmir, Ankara, Kocaeli üzere vilayetlerin desteklendiğini hatırlatan yetkili, çok özel bölgesel projeler dışında İstanbul’un artık bu tip dayanaklardan hariç tutulduğunu söz etti.
Her 7 stratejik yatırımdan 1’inin adresi İstanbul
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın yayınladığı Yatırım Teşvik İstatistikleri’ne bakıldığında 2001-2021 yılları ortasında Türkiye genelinde 77 adet stratejik yatırım için yatırım teşvik evrakı düzenlenirken, bunların 12 adedi yalnızca İstanbul için düzenlenmiş. Tekrar bölgesel yatırımlara bakıldığında ise kelam konusu tarihlerde Türkiye genelinde 36 bin 965 yatırım teşvik dokümanı düzenlenirken bunun 1.771 adedinin İstanbul’daki yatırımları kapsadığı görülüyor.
