Merkez Bankası Eski Lideri Gültekin: Enflasyon sorunu dış kaynaklı değil, Türkiye kendi yarattı

Wharton Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Merkez Bankası eski liderlerinden Prof. Dr. Nihat Bülent Gültekin Bloomberg HT yayınına bağlanarak TÜİK tarafından açıklanan enflasyon bilgilerini kıymetlendirdi.

Merkez Bankası başkanlığı yaptığı periyotla 2000’ler sonrasında siyaset ve beklenti olarak önemli farklar olduğunu belirten Gültekin, “O günden bu güne çok büyük farklar var. Aslında Türkiye’de enflasyonun çok uzun bir tarihi var. 1950’lerden bu yana biz devamlı enflasyonla yaşamaya başladık. 1950-2001 ortası daha çok mali siyasetlerden ve bütçe açıklarından kaynaklanan ve Merkez Bankası’nın bu açıkları ikame etmesinden yani piyasaya daha fazla para sürmesinden kaynaklanan bir enflasyonist süreç yaşandı.

1980 ortasında buna ek olarak sabit kur devri vardı. Sonrasında enflasyona bağlı devalüasyonla yavaş yavaş giden bir kur rejimi olmaya başladı. 2001 yılından sonra da enflasyon hedeflemesine geçtik. Hasebiyle o iki periyodu tıpkı formda mukayese etmek sıkıntı. Benim Merkez Bankası vazifesini götürdüğüm 1994 yılında sorun sahiden bütçe açıklarının disiplin altına alınmasıydı ve Merkez Bankası’nın Hazine’yi finanse etmemesinden kaynaklanıyordu. Aslında Merkez Bankası’nın bağımsızlığı da büyük ölçüde bu demek.

Bugün geldiğimiz noktada ben bilhassa şunun altını çizmek gerektiğini düşünüyorum. Bugünkü sorun aslında bir günde olmadı. Bu aşağı üst uzun vakittir ülkemizde sürdürülen yanlışlı para siyasetinden kaynaklandı.

Yeni Ekonomik Model ismi altında sunulan bir nizam var. Bir taraftan cari açık hedeflenecek ve düşük faizle kredi genişlemesiyle ekonomik genişlemeyi sağlayacağız. Bu bana kalırsa bir “myth” yani bu türlü bir şey gerçekte yok. Bu türlü bir şeyi yapmak çok sıkıntı. Yeniden geriye gidersek bugün niçin bu noktaya geldiğimiz ülkede enflasyonist sorun bazen siyasi otoritelerin dediği üzere dış kaynaklı değil. Bu sorunu biz yarattık ve uzun vakittir uygulanan yanlış siyasetlerden kaynaklanıyor. Bunun bir altını çizmek gerekiyor” dedi.

“>

Döviz kurlarından fiyatlara geçişkenlik arttı

Bugün açıklanan enflasyon dataları ve izlenen mali siyasetlerin aktifliğini de yorumlayan Gültekin, “Merkez Bankası’nın öngörülebilirlik ve inanç eksikliği enflasyon periyodunda bilhassa 2010 yılından itibaren çok önemli bir tahribat yaptı. Dataların açıklanmasını biraz evvel dinleyebildim. Enflasyon beklentileri ile Merkez Bankası’nın hedeflediği yüzde 5’ten çok uzaklaşmış durumdayız. Münasebetiyle devamlı yapılan bu yanlışların yarattığı sıkıntılardan bir tanesi döviz kurlarından fiyatlara geçişkenlik eskiye oranla çok arttı.

Evvelce yüzde 8 olan trend evvel yüzde 15’e ve şu anda da yüzde 30’ların üstüne çıkmış durumda. Enflasyonun dinamiklerinde nitekim kalıcı bir bozulma var. Bunun temel nedeni de makroekonomik temellerden kopuk gerçek faiz düzeyi en kıymetli bahislerden biri ve bu 2010 yılından beri devam etmekte. İnanç erozyonu hem hane halkı hem de şirketlerin yabancı para ünitesine olan talebini artırmakta ve bu giderek para siyasetinin aktifliğini daha da zayıflatıyor.

Biz şu anda geldiğimiz noktada kendi yarattığımız bir problemle karşı karşıyayız. 2010 yılının özelliği 2001 yılından enflasyon hedeflemesine başladığımızda enflasyonu indirmekte çok önemli muvaffakiyetler elde edilmişti. Tabi enflasyonu yüzde 100’den yüzde 8’lere indirmek ancak yüzde sekizde yüzde 2 ya da daha aşağısına indirmek izafi olarak çok daha güç.

Dünya 2008 yılında mali krize girdiği vakit bütün batı ülkeleri faizleri indirirken Türkiye’nin de bu periyotta bir taraftan çok yüksek kur meselesiyle karşı karşıya ve öteki tarafta faizler yüksek iken bunun nasıl çözülebileceğine dair benim görüşüme nazaran alışılmışın dışında para siyasetleriyle yaklaşıldı ve Türk Lirası 2010’dan itibaren önemli biçimde kıymeti düştü. Bunun sonucunda da ister istemez bir enflasyon meselesiyle karşı karşıya kaldık.

Şu anda benim görüşüm kredibilitesi kaybolmuş bir Merkez Bankası ve para siyaseti olmayan bir yapıdayız. Enflasyonun artmasının gerisindeki temel nedenlerin bunlar olduğunu düşünüyorum” sözlerini kullandı.

“Uygulanan siyaset aynalarla ekonomiyi yönetim etmek üzere görünüyor”

Rekabetçi kur ile ihracat ve liralaşma siyasetlerinde değinen Gültekin, “Kendimize karşı dürüst olmak zorundayız diye düşünüyorum. Uygulanan şey bence bir kesim aynalarla ekonomiyi yönetim etmek üzere görünüyor.

Bir taraftan kurla biz cari açığı azaltalım da böylelikle ekonomik büyüme olsun denirken şayet siz sahiden siyaset faizinde negatif bir noktaya gittiğiniz vakit ister istemez bu Türk Lirasından kaçışı zorlayacak. Bunun karşısına bir kadro mali mühendislikle kur garantili mevduat formunda koyduğunuz vakit aslında siz zati dolaylı olarak faizleri yükseltmiş oluyorsunuz.

Halbuki kısa periyotta yapılması gereken faizlerin yükseltilmesi. Aslında bir istikrar programı gerekiyor. Onu yapmadığınız vakit ismine ne derseniz deyin bir mühlet sonra daha çok takılacaksınız ve sıkıntı daha problemli hale gelecek. Münasebetiyle para siyasetlerini öteki araçlarla ikame etmesi çok güç. O yüzden bu cins “cinliklerin” diyeyim iktisatta kalıcı bir tesiri olması mümkün değil. Dolaylı olarak yapmaya çalışılabilir ancak bu da baş karıştırmaktan öteye geçmiyor.

Sorunun ismini koymamız lazım. Türkiye’de enflasyonun üstüne gidilmek isteniyorsa şu andaki siyaseti büsbütün bırakıp çok önemli bir para siyaseti uygulamamız lazım. Çok önemli halde Merkez Bankası’nın kredibilitesinin onarılması lazım. Enflasyon aslında süratle düşebilir.

Bundan kastım yüzde 40-50’lerden yüzde 8-10’lara düşebilir. Ondan sonra daha aşağıya indirmek daha uzun vakit alacaktır fakat Türkiye bunu ne kadar evvel yapabilirse o kadar düzgün olur. Geciktikçe bu dengesizlikler ekonomiyi çok daha yıpratacak bir hale gelecektir diye düşünüyorum” değerlendirmesinde bulundu.

“Faiz harici araçlar bilanço kozmetiğinden öteye geçmez”

Merkez Bankası’nın rezerv yeterliliğinin ehemmiyetine ve faiz harici araçlarla volatilite üzerindeki tesirini de kıymetlendiren Gültekin, “Maalesef faiz harici araçlar tahlil olmayacak. Bunlar yalnızca hani bilanço kozmetiği dediğimiz süreçlerden öteye gitmeyecek.

Rezervlerin azalması 2010 yılından itibaren başladı zira o periyotta de biz siyaset faizlerini kademeli olarak negatife indirdik ve uzun müddet kuru korumak için rezervleri kullandık. Bu 2018’de daha da hızlandı ve bugünlere geldik. O devir de aslında şöyle bir kusur yaptı Merkez Bankası.

Kıymetli olan net rezervler değil brüt rezervlerdir dedi. Borçlanarak aldığınız rezervlere baktığınız vakit orada bir sorun yok bugün de tıpkı problemle karşı karşıyayız. Net rezervler negatif buna karşılık swaplarla alınan brüt rezervler müspet.

Dünyaya nazaran küçük ekonomilerde sorun dış dünyanın yahut kendi ülkesindeki insanların bunun ne kadar sürdürülebilir olduğu tasasıdır. Bütün sorun o yani siz yanlış siyasetlerde ısrar ettiğiniz vakit bir halde bir soruna hatta bunu eski bir Merkez Bankası Lideri olarak söylemek istemiyorum bir krize yol açacak bir taban hazırlıyorsunuz. Sorun oradan kaynaklanıyor.

Alınacak önlemlerden yahut enstrümanın kendisinden çok siyasi otoritenin burada tutum alacaklarını söylemesinden kaynaklandı. Temelde siz gerçek negatif faizle götürmeye çalışırsanız vakit içinde maalesef enflasyon-kur sarmalından kurtulmanız çok zor” yorumunu yaptı.

“Rezervler bu türlü güç şoklarında tampon olması için var”

Türkiye’nin artan güç ithalatından ötürü dış ticaret açığına dikkat çeken global tarafta güç fiyatlarını ve enflasyonu takip etmek gerektiğini belirterek, “Enerji fiyatlarını varsayım edebilmek dünyadaki iktisadi aktivite ve hareketlilikle çok yakından ilgili. Başka tarafta da işin jeopolitik tarafı var yani büyük ülkelerin üretici ülkelere olan baskıları ne biçimde dengelenecek.

Orada daima hazırlıklı olmak gerekiyor. Aslında rezervler de bu yüzden kıymetli. Bu üzere beklenmedik şoklar geldiği vakit ülkeleri buna karşı bir biçimde koruyacak tamponlar olması lazım. Öte yandan enflasyona bakarsak ABD’deki FED’in daha bir kısıtlayıcı ekonomik siyasetlere geçmesini bekliyorum zira faizin süreksiz olacağını düşünüyordu bütün dünyada ancak ben o denli olacağını düşünmüyorum.

Hasebiyle bir daralma olması mümkün. Onun da güç fiyatlarına olumlu tesiri olacaktır. Bizim üzere güç açığı çok olan bir ülke olarak hesabımızı ona nazaran yapmamız gerekiyor. Bu türlü şokları lakin o formda atlatabiliriz ve kırılgan devirlerde iktisada maliyeti çok daha yüksek olabiliyor. Bizim üzere ülkelerin bu mevzularda her vakit daha muhafazakar olması gerekiyor” dedi.