“Teşvikte Aralık ayında tarihi tepe yakalandı”

Hüseyin GÖKÇE

2021 yılında, pandemi sürecine karşın toplam 12 bin 740’la bugüne kadarki en yüksek yatırım teşvik evrakı sayısına ulaşılırken öngörülen sabit yatırım fiyatı değişmeyerek 274.9 milyar lira düzeyinde kaldı. Yatırımlar kapsamında 381 bin 91 kişilik istihdam öngörülüyor.

Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürü Dr. Mehmet Yurdal Şahin 2021teşviklerini DÜNYA’ya kıymetlendirdi:

Tarihi tepenin yakalandığı 2021 yılı Aralık ayında, doküman adedinde ve öngörülen istihdamda şimdiye kadarki en yüksek sayıya ulaşıldı. 53 milyar lira fiyatında 2.123 adet Yatırım Teşvik Evrakının düzenlenirken, yatırımlar tamamlandığında 83 bin 172 bireye istihdam sağlanacak. Aralık teşvik dokümanlarının 2 bin 79 tanesi yerli, 44 tanesi de yabancı sermayeli firmalar tarafından alındı.

Yerli firmalara düzenlenen yatırım teşvik dokümanlarında öngörülen toplam sabit yatırım fiyatı 52 milyar TL olup, toplam içindeki hissesi %98 düzeyinde. Yabancı sermayeli firmalarca alınmış olan yatırım teşvik dokümanlarında öngörülen toplam sabit yatırım fiyatı 1 milyar TL olup, toplam içindeki hissesi %2 oldu.

2021 yılı Aralık ayında düzenlenen Yatırım Teşvik Dokümanları, 2020 yılı Aralık ayına nazaran; doküman adedi açısından %81 oranında, sabit yatırım fiyatı açısından %61 oranında ve öngörülen istihdam açısından %189 oranında artış gösterdi.

Aralık ayında 313 adet yatırım teşvik evrakının tamamlama vizesi yapıldı. Bunların toplam sabit yatırım fiyatı 9,9 milyar TL ve gerçekleşen istihdamı 14.186 kişi.

“Pandemiye karşın en yüksek sayıya ulaşıldı”

2021 yılında, pandemi sürecine karşın bugüne kadarki en yüksek sayı olan, toplam 12 .740 adet Yatırım Teşvik Dokümanı düzenlendi. Bu periyotta düzenlenen yatırım teşvik evraklarında öngörülen sabit yatırım meblağı toplam 274,9 milyar TL, öngörülen istihdam ise 381.093 kişi.

Geçen yıl düzenlenen Yatırım Teşvik Dokümanlarının 12.344 adedi yerli firmalar, 396 adedi yabancı sermayeli firmalar tarafından alındı. Yerli firmalara düzenlenen yatırım teşvik evraklarında öngörülen toplam sabit yatırım meblağı 250,3 milyar TL olup, toplam içindeki hissesi %91 düzeyinde hesaplandı. Yabancı sermayeli firmalarca alınmış olan yatırım teşvik evraklarında öngörülen toplam sabit yatırım fiyatı 24,6 milyar TL olup, toplam içindeki hissesi %9 düzeyinde.

2021 yılında düzenlenen yatırım teşvik evrakları 2020 yılına nazaran, evrak adedi açısından %22 oranında artış, öngörülen toplam sabit yatırım meblağı açısından cüzi bir düşüşle (%0,25) yaklaşık birebir düzeyde kaldı, öngörülen istihdam açısından %29 oranında artış gösterdi.

“Yüzde 60’ı eksiksiz yeni yatırım”

2021 yılında düzenlenen 12.740 adet evrakın, 7.453 adedi tam yeni yatırım niteliğinde olup, toplam sabit yatırım fiyatının %60’ını (164,7 milyar TL) oluşturdu.

4.397 adedi tevsi yatırımı niteliğinde olup, toplam sabit yatırım fiyatının %32’sini (86,9 milyar TL) oluşturdu.

Başka mahiyetlerdeki (modernizasyon, entegrasyon ve eser çeşitlendirme) yatırımlar için, toplam sabit yatırım meblağının %8’ini (23,3 Milyar TL) oluşturan 890 adet evrak düzenlendi.

Vilayetlerin sahip oldukları potansiyeller dikkate alınarak hazırlanmış olan bölgesel teşvik sistemi, bölgesel gelişmişlik farklılıklarının giderilmesini hedefl emektedir. Bu kapsamda 2021 yılında Bölgesel Takviye Sınıfı’nda yer alan yatırım teşvik dokümanları, evrak adedinin %64’ünü, öngörülen toplam sabit yatırım fiyatının %71’ini ve öngörülen istihdamın %85’ini oluşturarak, epeyce yüksek hisselerle birinci sırada yer alıyor.

Stratejik yatırımlardaki durum

Cari açığın azaltılması, ithal ikame eserlerin üretiminin teşvik edilmesini amaçlayan Stratejik Yatırımlar Dayanak Sınıfı kapsamında 2021 yılında 16 adet yatırım teşvik dokümanı düzenlendi. Bu dokümanlarda öngörülen toplam sabit yatırım fiyatı 3,2 milyar TL ve öngörülen istihdam 2.424 kişi.

Bölgesel Takviye Sınıfı, alt başlıklar altında; bölgesel, bölgesel- orta yüksek teknolojili yatırımlar, bölgesel-alt bölge ve bölgesel- öncelikli yatırımlar olarak dörde ayrılıyor.

OECD teknoloji yoğunluk tarifine nazaran orta yüksek teknolojili sanayi sınıfında yer alan eserlerin üretimine yönelik yatırımlar 1., 2. ve 3. bölgelerde gerçekleştirilmeleri halinde 4. bölgede uygulanan, 4., 5. ve 6. bölgede gerçekleştirilmeleri halinde ise bulunduğu bölgede uygulanan bölgesel dayanaklardan yararlanmaktadır.

“Proje bazlı teşvik kapsamında 36,8 milyar lira”

Ekonomimiz açısından özel ehemmiyeti haiz, mevcut yahut gelecekte ortaya çıkabilecek muhtaçlıklarını karşılayacak, stratejik eserlerde arz güvenliğini sağlayacak, dışa bağımlılığı azaltacak, teknolojik dönüşümü sağlayarak yenilikçi, Ar- Ge ağır ve katma pahalı üretim yapısına geçişi hızlandıracak yatırımlar için yatırımcıların gereksinimlerine uygun dayanak tahlilleri üretilmektedir. Bunu gerçekleştirebilmek için 2016 yılında altyapısı hazırlanan ve sonraki yıllarda muvaffakiyet ile uygulanan ve uygulanmaya devam eden proje bazlı yatırım teşvik sistemini hayata geçirdik. Bugüne kadar 40 yatırımın kamuoyunda harika teşvik olarak da bilinen proje bazlı teşvik sistemi kapsamında desteklenmesi için Cumhurbaşkanı Kararı yayımlandı. 2021 yılında proje bazlı yatırım teşvik sistemi kapsamında desteklenmesine karar verilen proje sayısı ise 9’dur. Kelam konusu 9 projenin öngörülen toplam yatırım fiyatı 36,8 milyar TL ve öngörülen istihdamı ise 5.240 kişidir. Bu yatırımlar ortasında, ülkemiz imalat endüstrisi için kritik girdi özelliğine sahip kimyasallar, savunma endüstrimizin millileşmesine katkı sağlayacak yatırımlar ve elektrikli araç sistemlerine yönelik yatırımlar üzere hayati yatırımlar yer almaktadır.

2021 yılında düzenlenen yatırım teşvik evraklarının bölgesel dağılımında 1. bölge evrak adedi ve sabit yatırım meblağı açısından birinci sırada istihdam açısından ikinci sırada yer aldı.

Bilhassa Doğu ve Güneydoğu Anadolu vilayetlerinde istihdam artışı sağlamak, teşvik sisteminin kıymetli hedefl erinden biridir. 6. bölgenin öngörülen istihdam açısından %40 hisse ile 1. sırada yer alması, bu bakımdan değerli bir göstergedir. 2021 yılında Doğu ve Güneydoğu Anadolu vilayetlerinin yer aldığı 5. bölge ve 6. bölgede öngörülen istihdam toplamı 171.524 kişi olup, toplam öngörülen istihdamın %45’ini oluşturuyor.

2021 yılında düzenlenen yatırım teşvik evraklarına bölgeler itibariyle bakıldığında genel olarak, her ne kadar 1. bölge yüksek bir hisse ile öne çıksa da, yatırım teşvik dokümanlarının öbür bölgeler açısından istikrarlı bir dağılıma sahip olduğu, tüm bölgelerin yatırım talebinin canlı olduğu görülüyor.

Doküman adedi açısından imalat dalı %74 (9.450 adet belge) hisse ile birinci sırada yer almaktadır. İmalat kesimini %11 (1.382 adet belge) ile hizmetler bölümü, %7 (830 adet belge) ile tarım kesimi, %6 (758 adet belge) ile güç kesimi ve %2 (320 adet belge) ile de madencilik dalı takip ediyor.

İmalat dalı, öngörülen toplam sabit yatırım meblağı içinde %67 (185,2 milyar TL) ve öngörülen istihdam içinde de %83 (316.493 kişi) hisse ile birinci sırada yer alıyor.

Alt bölümler prestijiyle kıymetlendirme

2021 yılında Avrupa’da ve ABD’de Asya’ya olan bağımlılığın azaltılması, yakından tedarik, tedarik güvenliği ve tedarik çeşitlendirmesi üzere eğilimlerin güçlenmesi bilhassa Makine ve Teçhizat İmalatı, Giysi Eşyası imalatı ve Mobilya İmalatı dallarında değerli talep artışlarına neden oldu. Bu taleplerinin karşılanmasına yönelik artan yatırımlar, bu dallarda düzenlenen yatırım teşvik evraklarında de artışa yol açtı.

2020 yılında ortaya çıkan salgın sonucunda uzak doğuda oluşan üretimdeki aksaklıklar ve üretimin büyük kısmının bu bölgede olmasını stratejik avantaj olarak bölge ülkelerinin kullanması, bu bölgeden eser tedarik eden ülkelerin ve firmaların yeni tedarik bölgeleri aramasına neden oldu. Bu evrede bilhassa Avrupa ülkeleri için mevcut sanayi alt yapısı, üretim deneyimi, kalitesi ve bilhassa ülkemizin coğrafik pozisyonu nedeniyle lojistik avantajı, uzak doğudan çekilen siparişlerin ülkemize yönelmesini sağladı. Ayrıyeten ülkemizde uygulanan yatırım teşvik sistemi sayesinde 3, 4, 5 ve 6. bölgedeki (özellikle 6. bölge) üretim maliyetleri uzak doğudaki üretim maliyetleri ile çabucak hemen eşit hale gelmiş ve süratli bir biçimde standart eserlerde üretim üssü oldu. Üst sekmendeki eserlerin üretiminde ise kaliteli üretim ve deneyimi olan firmaların bulunması nedeniyle büyük kentlerimizin yer aldığı 1 ve 2. bölge tercih edildi.