TÜİK, kapılarını DÜNYA’ya açtı: Hayat maliyetini değil, 84 milyon için enflasyonu ölçüyoruz

Maruf BUZCUGİL

Son devrin en çok tartışılan kurumu olan Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) kapılarını DÜNYA gazetesine açtı. TÜİK Lideri Prof. Dr. Sait Erdal Dinçer, kamuoyunda en çok sorulan “açıklanan enflasyon ile hissedilen enflasyon ortasındaki neden kaynaklanıyor” sorunu “biz hayat maliyetini değil enflasyonu ölçüyoruz” diye açıkladı. TÜİK’in hayat maliyeti hesaplayan bir kurum değil. Eurostat çerçevesi dahilinde, onlara açık olacak biçimde enflasyon hesapladığını vurgulayan Dinçer, “Yaşam Maliyeti Endeksi” ismiyle özel kapsamlı yeni bir endeks üzerinde çalıştıklarını açıkladı.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Lideri Prof. Dr. Sait Erdal Dinçer, kamuoyunda ve siyaset dünyasında sıkça tartışılan enflasyon bilgileriyle ilgili DÜNYA’ya özel açıklamalarda bulundu. Görüşmeye, TÜİK Lider Yardımcısı Nurettin Kaya, Fiyat İstatistikleri Dairesi Lideri Cem Baş, İşgücü, Hanehalkı, Gelir ve Hayat Şartları Anketleri Daire Lideri Levent Ahi de katıldı.

TÜİK Lideri Prof. Dr. Sait Erdal Dinçer ve TÜİK üst seviye yöneticileri, DÜNYa’ya yaptıkları açıklamada, şu görüşleri lisana getirdiler:

“ÖNCELİĞİMİZ KURUMUN İTİBARI”

Bizim birinci önceliğimiz kurumun prestijini en üst seviyeye çıkarmak. 4 bin çalışanın bulunduğu bir kurumda, 81 vilayet ve 225 ilçede faaliyet gösteren, birden fazla vakit haksız ithamda bulunulan kurumun prestijini en üst seviyeye çıkarmakla yükümlüyüz. Büsbütün bilimsel teknikler, Eurostat’ın standartları doğrultusunda ülkemize hizmet etmek ve bu hizmetimizi verirken de en yanlışsız, sağlam bilgiyi üretmek gayemiz. Dünya Bankası, Eurostat üzere bu memleketler arası kuruluşlara, tabiri caizse göbekten bağlıyız. Kurumlardan başka hareket etme talihimiz yok. Büsbütün şeff af olarak bütün bilgilerimiz, prosedürlerimiz standartlara bağlanmış, bunlarla ilgili çalışmaları ilgi içinde yürütüyoruz.

“YAŞAM MALİYETİNİ ÖLÇMÜYORUZ”

Halk enflasyonu, bütün dünyada tartışılıyor. Hissedilen enflasyon, bütün dünyada farklı bir kavramdır. Beşerler daima kendi hissettikleri enflasyonu en son aldığı ve daha sık tükettiği eserlere bakıyor. Enflasyonda iki tane ölçü var. Ya enflasyona odaklanırsınız ya da eşya maliyetine odaklanırsınız. Biz enflasyonu ölçüyoruz. Halkın enflasyonu bireyden bireye değişir. Biz büsbütün Eurostat kurallarına bağlıyız.

Aslında iki gayesi var bunun. Birincisi Merkez Bankası para siyasetine yardımcı olacak, karar vericilerin, fiyat gelişmelerini yorumlayabileceği sayısı üretmek, ikincisi milletlerarası hesaplara yardımcı olmak.

Bunun için de sabit bir sepet yapıyoruz. Tariflerimiz, işyerlerimiz, kalitemiz sabit. Yıl boyunca bu sabit tanımlar üzerinden gidiyoruz. İkincisi sepetimizin tartı sistemi var. Bu yük sistemi, her şeyi algıyı değiştirebiliyor. Algıdan kastımız, örneğin bir çocuğunuz varsa bebek mamasından daha fazla etkileneceksiniz, bezden daha fazla etkileneceksiniz. Bende bu yoksa farklı şeylerden etkilenirim.

“84 MİLYONU KAPSAYACAK DATA ÜRETİYORUZ”

Farklı bir endeks özel kapsamlı üzere düşünülebilir. Şu andaki yapımız, rastgele bir gelir kümesine, rastgele bir çalışan kümesine nazaran endeks üretmiyor. Biz 84 milyonu kapsayacak data üretiyoruz.
Lakin TÜRK-İŞ endeksi ile bizim alt endeksler, besin enflasyonu teğe bir koreledir.

“EN ÇOK SATILAN ESERDEN FİYAT ALIYORUZ”

Bunu bugün eser seçmek lüksüne, teğe bir sahip değiliz. Hanenhalkı Tüketim Eğilimleri Anketi’nden faydalanıyoruz.

Sistemi kurduktan sonra, tıpkı işyerine gidip, tıpkı tarifteki, birebir marka eserleri bir yıl boyunca derlemeye çalışıyoruz.

Fiyat alınacak işyerini seçerken de bölgede en çok ciro yapan yerleri ele alıyoruz. Buralarda da en çok satılan eserleri dahil ediyoruz.

“HER GÜN FİYAT ALIYORUZ, 5 ZİNCİR MARKETTEN 1,1 MİLYAR DATA GİRİLDİ”

Artık barkod sistemiyle aylık olarak eser bazında ciro ve ölçü verisi geliyor. Bunları böldüğümüzde eserin o aya ait fiyatını rahatlıkla görebiliyoruz. Yani ayın belli günleri fiyat almıyoruz. Geçen yıl 5 zincir marketten, 1 milyar 100 milyonun üzerinde data girişi olmuş, başkalarıyla toplam bilgi girişi 7 milyara ulaşmış.

“ŞAİBELERİ ORTADAN KALDIRACAĞIZ”

2021 yılında dataların yüzde 21’i online olarak barkod sisteminden geldi. Bu oran besinde yüzde 50 oldu. 2022 yılında sepetteki barkod amacımız yüzde 50. Besin tarafında ise barkodun hissesinin yüzde 75 olmasını hedefl iyoruz. Yani şaibeleri ortadan kaldıracağız. Geçmiş yıllarda, “gece market açılıyor, bilgi alınıyor” üzere aslı astarı olmayan yorumlar yapılıyordu. Bunlar bertaraf edilecek.

“HALK EN ÇOK NEYİ TÜKETİYORSA, ONUN FİYAT DEĞİŞİMİNE BAKIYORUZ”

Biz fiyat derlediğimiz eserin ucuz yahut değerli olduğuna bakmayız. Daima birebir eseri ele alıyoruz. Yani bir gün 500 liralık gömleği, diğer bir gün 50 liralık markayı almıyoruz. Ayrıyeten bizim için kıymetli olan fiyatın seviyesi değil, bunun gelişimidir. Yani biz daima tıpkı işyerinden, tıpkı marka ve birebir eseri alıyoruz. Tekrar ediyorum, halk neyi tüketiyorsa biz onun fiyatının değişimine bakıyoruz.Trakya peynirinin fiyatına bakıp TÜİK peyniri ucuz gösteriyor diyemezsiniz. TÜİK en fazla tüketilen peynir cinslerini dikkate alıyor? Bir de halkın en çok hangisini tüketiyorsa, işyerlerinin cirosunda en fazla yer tutan kalemler.

“ELEKTRİKTE EPDK’DAN GELEN TÜKETİM DATALARINI DİKKATE ALACAĞIZ”

3 Ocak’ta Aralık endeksini yayınladıktan bir gün sonra Lider Yardımcımızla EPDK’ya gittik. Hane halklarının ne kadar elektrik tükettiğinin resmi bir yazıyla elimize gelmesini bekliyoruz. Günlük 5 kWh ve aylık 150 kWh bir hudut var, hududun altındakilere yüzde 52, üstündekine yüzde 127 artırım yapıldı. Biz, tüketimin ne kadarı günlük 5 kWh’ın altında, ne kadarı üstünde buna ait ciro ve fatura bedellerine nazaran yüklendirme yapacağız ve Ocak ayı enflasyonunda açıklayacağız.

“ÜFE ARTIŞI TÜFE’YE YANSIYACAK”

ÜFE ile TÜFE makasının açılmasındaki etkenlerden bir tanesi de elektrik ve doğalgaz fiyatları. Bunlara tüketiciler için yüzde 20 artırım yapılırken, üretici artırımı bunun çok daha üzerinde oldu. Biz BOTAŞ ile de birlikte çalışıyoruz. Ayrıyeten emtia fiyatlarındaki inanılmaz artış da kıymetli. Üretici fiyatındaki artış bir halde tüketiciye de yansıyacak. Lakin biraz gecikmeli yansıyacak.

“ZAM YAPILDIĞI ANDA TÜİK’TE GÖRÜRSÜNÜZ”

TÜFE’de anlatılması gereken bir olgu daha var. Süte ayın ikinci yarısında artırım geliyor, bu TÜFE’ye birinci 14 gün eski fiyat, ikinci 14 gün yeni fiyat olarak yansıyor. Bunun artışı aslında bir sonraki aya sarkıyor. Artırımı görünce, niçin yüksek çıkmadı diyor.

Aslında Aralık ayında TÜFE’nin pik yapmasının bir nedeni de Kasım ayındaki kur artışının 1 ay sonra yansımasıdır. Yapılan her artırım kesinlikle yansır, yansımaması mümkün değil. Artırım yaptığınız an TÜİK’te bunu görürsünüz.

“Türkiye’de satılan bütün arabaların verisi her gün geliyor”

Pandemi ve çip krizi yaşandığı için otomobillerde fiyat derlemekte zorlanmıştık. Distribütörler ve yetkili bayilerde otomobil yok demeye başlamışlardı. Aralık ayından itibaren fiyatı internetten çekebilir hale geldik. Şu anda Türkiye’de satılan bütün otomobillerin fiyatları her gün geliyor. Yani ferdi araç satışlarının tümünü görebiliyoruz. Diğer bir söz ile artık Gelir Yönetimi Başkanlığı’ndan satışı en çok yapılan otomobillerin hangisi olduğunu öğreniyoruz, bunun fiyatını da internetten takip ediyoruz. Artık bölge bazında otomobil fiyatı derlemiyoruz. Başka eserlerde olduğu üzere otomobilde da markayı belirleyip, bunun da hangi paketi en çok satılıyorsa onun fiyatını derliyoruz. Fiyatı derlerken, GİB fiyatlarını temel almıyoruz zira, oraya giden fiyatlar, çeşitli paketlerin eklendiği, örneğin siyah cam, cam tavan, sürat sabitleyici üzere ögeler olduğu için gerçek fiyat değişimi tespit edilemiyor, zira takip eden ayda birebir segmentin diğer paketi daha çok satılmış olabiliyor. ODD ile bilgilerimizi karşılaştırıp çapraz denetim yaptığımızda esasen birbiriyle uyuşuyor.

“Kiracıları 3 ayda bir arıyoruz”

TÜFE’de her şey kira için geçerli. İş yerini ve konutu da birebir kriterlere nazaran seçiyoruz. Konut seçildiği anda kiracıyı takip etmeye başlıyoruz. Biz fiyatın, kiranın seviyesini ölçmüyor, gelişimini ölçüyoruz. Kiradaki durum şöyle, biz konutu seçiyoruz, bu konutta genelde stok kiracıları oturuyor. Şayet tıpkı kiracı varsa aslında fiyat TÜFE 12 aylık ortalaması kadar artıyor. Kontrat ayını takip ediyoruz. Lakin kiracı çıkıp öbür biri geldiğinde fiyat değişimi yaşanıyor. Ayrıyeten o kiracıyı üç ayda bir arıyoruz. Kendi enflasyon hesaplarını yapanlar, kirayı internet sitesindeki ilanlardan alıyorlar, biz ise gerçek ödenen kiradan alıyoruz.

“Pazara gitmeden enflasyon açıklayamazsınız”

Marketlerden fiyatı barkod ile alıyoruz lakin pazarda sorunu barkod ile çözemezsiniz. Lakin pazarsız enflasyonu da açıklayamazsınız. Ayın son gününe kadar fiyat derleriz pazarlardan. Yani her bölgede her gün pazarlardan fiyat alınır. Burada da tabletlerle fiyat derliyoruz. Bu derlediğimiz her fiyatın pozisyonunu alıyoruz. Yani anketörün hangi gün hangi saatte, hangi pozisyondaydı onu görüyorum. Pazarda; sabah, öğlen, akşam farklı fiyat vardır. Biz öğle gidip fiyat alırız. Eserin fotoğrafı çekilip merkeze aktarılır.

“5 liralık fiyatı 3 lira olarak göstermek mümkün değil”

Daire başkanlığımız 60 kişidir, bunun 35’i TÜFE’de çalışır. Bizim fiyata müdahale yetkimiz yoktur. Fiyat merkeze girince, 5 lira olarak girilen datayı 3 lira yapacak, yetki yok. Girilen fiyatı değiştirebilme yahut düzeltme yalnızca giren kişinin yetkisinde var.

“Net kg. fiyatını temel alıyoruz”

Bir nokta daha biz daima kg. fiyatına çeviririz fiyatları. Bu türlü gramajlarla fi lan almayız. Örneğin peynirin sulu yüküyle, süzme yükü farklıdır. Biz burada süzme tartısını dikkate alıyoruz, yani TÜFE’de buraya kadar iniyoruz. Bu çok hassas bir mevzu, keza turşuda da birebir şey.

“Fiyatı bir ay düşürseniz takip eden ay ne yapacaksınız?”

Fiyatlara müdahale ederek düşürmek mümkün değil. Bilgi tabanımız arşivleniyor. Yani 560 bin sayısı, matriksi, ortak bir sayıya dönüştürebilme lüksünüz var mı? Dönüştürdüğünüzü kabul edin, bir dahaki aya ne yapacaksınız ? Daha sonraki aya ne yapacaksınız? Bu bir vakit serisi zira. Bunu bir yerde kırdığınız an bunun sonuçları sizi o denli bir hale dönüştürür ki bunun altından kimse kalkamaz.

TÜİK’in DÜNYA’ya açıklamasında öne çıkanlar

• TÜİK hayat pahalılığını değil, Eurostat ölçütlerinde fiyatlar genel seviyesini, yani teknik tarifli enflasyonu ölçüyor.
• TÜİK, enflasyonun vatandaşa yükünü hesaplamak üzere, “Çekirdek Enflasyon” üzere Özel Nitelikli Endeksler ortasında yer alacak, “Yaşam Maliyeti Endeksi” üzerinde çalışılıyor.
• Türk-İş’in 35 yıldır yayımladığı “Geçinme Endeksi”, hala ömür maliyeti açısından en kıymetli referans ve TÜİK datalarıyla uyumlu.
• TÜİK’in data tabanını paylaştığı Eurostat, her ay paydaşı tüm ülkelere endekslerdeki besbelli hareketlerle ilgili soru gönderiyor. Ayda ortalama 30 soru alan TÜİK’e, Aralık’ta 120 soru gelmiş.
• Yıllık yüzde 79,89 ile tüketici fiyatlarını ikiye katlayan Yurtiçi ÜFE, tüm dünyada olduğu üzere gecikmeli de olsa TÜFE’ye yansıyacak.
• Besinde fiyatlarının yüzde 51’e yakını online Barkod Sistemi ile kasadan geçmiş eserlerden alınıyor.
• Tüketici fiyatlarında yılbaşında belirlenerek, “Hep birebir işyeri, birebir marka, tıpkı ürün” takip ediliyor.
• İktidarın enflasyonun “olağan şüphelileri” ortasında gördüğü 5 zincir marketten yaklaşık 1 milyar 100 milyon online fiyat verisi alınmış.
• TÜİK, 2022’de derlediği fiyat bilgilerinin, toplam sepette yüzde 50’sini, besin fiyatlarının yüzde 75’ini online derlemeyi planlıyor.
• Semt pazarları başta olmak üzere anketörlerin tabletlerle girdiği fiyatlara hiçbir süreçte müdahale edilemiyor.
• Araba fiyatları internetten, bayilerden, yetkili satıcılardan takip ediliyor, fakat GİB data tabanından sağlaması yapılıyor.
• Elektrik artırımları, EPDK’dan alınan bilgiler ışığında Ocak ayı enflasyonuna tam olarak yansıyacak.
• TÜİK, “enflasyon açıklayan kuruluşların (ENAG), hesaplama tekniklerini, bilgilerini bizim üzere kamuya açmaları gerekir, bizim binlerce kişi ile yaptığımız hesaplamaları 15 bireyle nasıl yapıyorlar merak ediyoruz” diyor.